Αρχικά, ας πούμε δυο λόγια για το Παιδαγωγικό Σύστημα Montessori
Πρόκειται για μια ολιστική, βιωματική και ισορροπημένη παιδαγωγική προσέγγιση που βοηθά τη φυσική, συναισθηματική, διανοητική και ηθική εξέλιξη του ατόμου.
Πήρε το όνομά της από τη Μαρία Μοντεσσόρι (1870 –1952) η οποία ήταν Ιταλίδα παιδαγωγός, φιλόσοφος και γιατρός. Στην ψυχιατρική κλινική του Πανεπιστημίου ασχολήθηκε με παιδιά με νοητική υστέρηση και διαπίστωσε ότι η Παιδαγωγική πρέπει να συνεργαστεί με την Ιατρική για τη θεραπεία αυτών των παιδιών. «Ακόμα και αυτά τα άτυχα παιδιά, όταν ενθαρρύνονται κατάλληλα, αποκτούν ένα αυθόρμητο ενδιαφέρον στη μάθηση και μια αυθόρμητη αυτοπειθαρχία» είχε πει χαρακτηριστικά. Αργότερα εφάρμοσε τη μέθοδό της και στα ομαλώς αναπτυσσόμενα παιδιά, ιδρύοντας κέντρα προσχολικής αγωγής «Τα σπίτια του παιδιού». Δημιούργησε ένα παγκόσμιο μοντέλο πνευματικής ανάπτυξης από τη γέννηση έως το 24ο έτος, με τέσσερα αναπτυξιακά στάδια από 0-6, 6-12, 12-18 και 18-24.
Το μοντεσσοριανό παιδαγωγικό σύστημα ή «μοντεσσοριανή μέθοδος», αποτέλεσε πρωτοπορία για την εποχή του και εξακολουθεί να εφαρμόζεται ακόμα και σήμερα σε αρκετά σχολεία, τα επονομαζόμενα «μοντεσσοριανά σχολεία» ή «μοντεσσοριανές σχολές». Η Μαρία Μοντεσσόρι με το σύστημα της απέβλεψε στο σεβασμό της ανάπτυξης του παιδιού, στη βοήθεια να εκδηλώσει τις ικανότητές του και στην εδραίωση, μέσω της υγιούς, δίκαιης και δημοκρατικής αγωγής, μιας ειρηνικής ανθρωπότητας, στην οποία ο εγωισμός, οι ανισότητες, οι πόλεμοι και η άσκηση βίας, με οποιοδήποτε τρόπο, δεν θα έχουν θέση.
Τι είναι όμως η περίφημη μέθοδος Μοντεσσόρι;
Πού βασίζονται τα παιδαγωγικά της αξιώματα; Τι διδάσκει σε παιδιά και γονείς; Πώς μπορούμε να την εφαρμόσουμε στην καθημερινή μας ζωή;
- Σεβασμός στην προσωπικότητα, στο ρυθμό ανάπτυξης και στα ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού. Το ακολουθούμε, το παρατηρούμε, μαθαίνουμε μέσα από το παιδί, βλέπουμε μέσα από τα μάτια του και του προσφέρουμε τα κατάλληλα ερεθίσματα. Πού δείχνει ενδιαφέρον και πού όχι, ποια δραστηριότητα απολαμβάνει και ποια βαριέται; Για παράδειγμα, του αρέσει να βλέπει εικόνες ή περισσότερο να ακούει ιστορίες; Ανάλογα, λοιπόν, επιλέγουμε κλασικά εικονογραφημένα βιβλία ή ιστορίες που θα τις ακούει. Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, να το σέβεστε ακόμα και όταν κάνει λάθος, έτσι θα μπορέσει πιο γρήγορα να το διορθώσει! Παίξτε μαζί του, διασκεδάστε…φτιάξτε μια πρωτότυπη μπάντα μουσικής με λίγο διαφορετικά μουσικά όργανα! Χρησιμοποιήστε κατσαρόλες, τηγάνια και κουτάλες! Αφήστε το να πειραματιστεί με τους ήχους και να φτιάξει τα δικά του μουσικά κομμάτια! Έτσι, η γνώση γίνεται βίωμα και όχι υποχρέωση!
- Κυριαρχεί η φύση και η ελευθερία του παιδιού, με όρια και κανόνες φυσικά. Αυτό δεν σημαίνει τυχαία εκτέλεση της αυθόρμητης δραστηριότητάς του αλλά οργάνωση ενεργούς συμμετοχής σε ένα προετοιμασμένο/δομημένο περιβάλλον όπου έχει ελευθερία επιλογών. Από την εποικοδομητική εξερεύνησή του θα προέλθει η ελεύθερη αυτοέκφρασή του, η εσωτερική ικανοποίηση και η εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Θα αισθανθεί περηφάνια για τα επιτεύγματά του και η ικανοποίηση των εσωτερικών του αναγκών θα το οδηγήσει στην εσωτερική πειθαρχία. Παρακινήστε το παιδί σας να συμμετέχει ενεργά στις καθημερινές εργασίες της οικογένειας, όπως η προετοιμασία ενός γεύματος, το στρώσιμο του τραπεζιού, το πλύσιμο των πιάτων, η τακτοποίηση του χώρου κ.ά.
TIP: Αγοράστε ένα μικρό ποτιστήρι για να ποτίζει τα μικρά του λουλουδάκια που θα έχει φυτέψει μόνο του!

- Ευαίσθητες περίοδοι: Στα πρώτα 6 χρόνια του παιδιού υπάρχουν χρονικές περίοδοι κατά τις οποίες ουσιαστικά «ανοίγει» ο εγκέφαλος προκειμένου να προσλάβει πληροφορίες και να εκτελέσει συγκεκριμένες δεξιότητες. Πώς βοηθάμε αυτή τη διαδικασία; Μιλάμε στο παιδί μας κοιτώντας το στα μάτια με αγάπη και αυτοσυγκράτηση, χρησιμοποιώντας σύντομες, απλές και ήπιες λέξεις. Του δίνουμε τον χρόνο που χρειάζεται παραμένοντας σιωπηλοί χωρίς να το πιέζουμε. Αντί, λοιπόν, να το διακόπτουμε συνεχώς, να του λέμε τι να κάνει ή να το ρωτάμε τι έχει κάνει, αφού τελειώσει, επιβραβεύουμε τη συγκέντρωση του, χρησιμοποιώντας φράσεις όπως: «Είδα ότι προσπάθησες σκληρά» ή «Παρατήρησα ότι έφτιαξες έναν πολύ όμορφο πύργο» ή «Τι σκεφτόσουν όταν ζωγράφιζες αυτή την εικόνα; Γιατί επέλεξες αυτά τα χρώματα»; Με αυτό τον τρόπο γίνεται δάσκαλος του εαυτού του χωρίς να χρειάζεται την δική μας καθοδήγηση, έγκριση ή αποδοχή.
- Κλειδί της επιτυχίας: η ανεξαρτησία. Ανεξάρτητα παιδιά που επιλέγουν και αποφασίζουν μόνα τους ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Μότο της μεθόδου αποτελεί η φράση “βοήθησέ με να το κάνω μόνος μου”. Αυτό πρακτικά σημαίνει, βαθιά εμπιστοσύνη και απεριόριστος σεβασμός στις ικανότητές του να αναπτυχθεί από μόνο του. Για να επιτευχθεί, χρειάζεται παρατήρηση, χρόνος, επιμονή και υπομονή είτε από τον δάσκαλο είτε από τον γονέα για να δείξει τον τρόπο, να καταλάβει τα ενδιαφέροντά του, να δει τι τον δυσκολεύει, τι έχει κατακτήσει. Όταν το παιδί μόνο του αναπτύξει δεξιότητες, τότε θα αισθανθεί αυτοπεποίθηση. Αντί να του δίνουμε έτοιμες απαντήσεις και να του υποδεικνύουμε λύσεις, το βοηθάμε να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και καθήκοντα, μειώνοντας σταδιακά τη δική μας παρέμβαση. Διαμορφώνουμε ανάλογα το σπίτι μας, δημιουργώντας κατάλληλους χώρους για το παιδί. Για παράδειγμα, μια γωνιά ζωγραφικής με ένα καβαλέτο οργανωμένο με όλα τα απαραίτητα σύνεργα, όπως την ποδιά, ένα υγρό πανί, ένα καλάθι με τις μπογιές του και κόλλες χαρτί, μια πτυσσόμενη απλώστρα για να κρεμάει τις ζωγραφιές του.

- Αφομοιωτικός νους και οργανωμένο περιβάλλον. Ο εγκέφαλος των παιδιών έχει την ικανότητα να απορροφά σαν σφουγγάρι τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος με όλες του τις αισθήσεις και όχι με βάση τη λογική όπως κάνουν οι ενήλικες. Το περιβάλλον προσαρμόζεται σύμφωνα με την ηλικία, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του παιδιού και προσφέρει όλα τα επαρκή σε ποσότητα και κατάλληλα σε ποιότητα ερεθίσματα. Εκεί, τα παιδιά νιώθουν άνεση και ασφάλεια. Η καθαριότητα, η ηρεμία, η τάξη, η ησυχία, ο φυσικός φωτισμός είναι κύρια χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος. Επιλέξτε έπιπλα στο ύψος του παιδιού που του επιτρέπουν να δουλέψει την δική του κινητικότητα. Τοποθετήστε χαμηλά ράφια έτσι ώστε όλα τα αντικείμενα να είναι προσβάσιμα και να διαλέγουν μόνα τους αυτό που θέλουν να ασχοληθούν. Τα παιδιά μαθαίνουν την έννοια της εργασίας μέσω του κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού (αισθητηριακού, γλωσσικού, λογικομαθηματικού κ.α) και όχι μέσω της υπόδειξης του παιδαγωγού ή του γονέα.
Δείξτε του την κατάλληλη χρήση των αντικειμένων, γίνετε συνοδοιπόροι σε αυτό το συναρπαστικό ταξίδι της γνώσης!
TIP: Βάζουμε σε ένα σακουλάκι διάφορα μικρά αντικείμενα π.χ μια κηρομπογιά, ένα τουβλάκι, μια χτένα, μια καραμέλα, κλείνουμε τα μάτια του και του ζητάμε να τα βγάζει ένα-ένα προσπαθώντας να τα βρει. Έτσι, εξάπτουμε την φαντασία του και χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις του εξερευνά και μαθαίνει.
Τελικά, η μοντεσσοριανή μέθοδος είναι μια διαφορετική μέθοδος εκπαίδευσης;
Φυσικά και είναι. Επικεντρώνεται στην ανάπτυξη των παιδιών και όχι στην εκμάθηση. Η διαμόρφωση του χαρακτήρα δεν διδάσκεται, προέρχεται από την εμπειρία και όχι από την καθοδήγηση. Τα παιδιά αποκτούν δεξιότητες, γίνονται ανεξάρτητα και έχουν κριτική σκέψη. Δημιουργεί άτομα υπεύθυνα και ικανά να αντιμετωπίζουν δυσκολίες έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Η γνώση προσφέρει μια εσωτερική ικανοποίηση που αποσκοπεί στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας,ικανή να διαχειριστεί τα ευχάριστα αλλά και τα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής. Στόχος: ισορροπημένοι ενήλικες που συνειδητά αναγνωρίζουν το ρόλο και τη θέση τους σε σχέση με τον εαυτό τους, το κοινωνικό σύνολο και το περιβάλλον.
Το άρθρο αυτό αποτελεί επιγραμματική παρουσίαση των παιδαγωγικών αρχών της μεθόδου και σε καμία περίπτωση δεν καλύπτει όλες τις διαστάσεις της. Σίγουρα όμως, μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για το σχολείο και μία ποιοτικότερη καθημερινότητα.
Γονείς: μοιραστείτε μεταξύ σας τους προβληματισμούς και τους στόχους σας για την διαπαιδαγώγηση του παιδιού σας. Μην ξεχνάτε ότι στο δύσκολο έργο σας έχετε συμμάχους… όλους εμάς!
Από την αρθρογραφία της Έλενας Μπογδάνου Projectparenting.gr